بررسی گیاه آنغوزه

در این مقاله ما به بررسی گیاه آنغوزه خواهیم پرداخت  انغوزه (Asafoetida — hīng / hing)، صمغ یا لاتکس خشک‌شدهٔ ریشه/غدهٔ گونه‌های مختلفی از جنس Ferula است که به‌خاطر بوی تند و خاصیت طعمی آن در آشپزی جنوب و جنوب‌غرب آسیا و نیز در طب سنتی کاربرد فراوان دارد. در پخت‌وپز بو و مزهٔ تند اولیهٔ آن با پختن ناپدید شده و عطر و طعمی شبیهِ پیاز یا تره به غذا می‌بخشد.

گیاهشناسی و منشاء

انغوزه از گونه‌های متعددی از Ferula به‌دست می‌آید؛ گونه‌هایی مانند Ferula assa-foetida و Ferula foetida مهم‌ترین منابع تجاری‌اند. توزیع طبیعی این گیاه عمدتاً در ایران، افغانستان، آسیای میانه (از جمله ازبکستان، ترکمنستان)، جنوب هند و بخش‌هایی از شمال‌غرب چین (شین‌جیانگ) است. ترکیب شیمیایی آن شامل رزین‌ها، صمغ‌ها و روغن‌های فرّار است که بیشترین نقش را در طعم و خواص بیولوژیک دارد.

خواص شیمیایی و دارویی (خلاصه شواهد)

• ترکیب کلی: معمولاً ۴۰–۶۴٪ رزین، ~۲۵٪ صمغ، ۱۰–۱۷٪ روغن فرّار و مقدار خاکستر گزارش شده است؛ در روغن فرّار ترکیبات سولفوردار (حاوی گوگرد) نقش مهمی در بوی تند و برخی اثرات بیولوژیک دارند.
• خواص طبی (سنتی و پژوهشی): در طب آیورودا و طب سنتی ایرانی/اسلامی از انغوزه برای کمک به هضم، کاهش نفخ و گاز، تسکین مشکلات تنفسی، و درمان بعضی اختلالات گوارشی استفاده می‌شود. پژوهش‌های علمی (مروری و آزمایشگاهی) نشان داده‌اند انغوزه خواص ضدباکتریال، ضدالتهابی و ضدانقباضی دارد، هرچند شواهد بالینی انسانی هنوز محدود است و برای بسیاری از ادعاها به مطالعات کنترل‌شدهٔ بیشتر نیاز است.

کاربردهای خوراکی و صنعتی

• آشپزی: در آشپزی هندوستان (به‌ویژه در غذاهای بدون پیاز و سیر مانند غذای برهمین‌ها و برخی غذاهای گیاهی) به‌عنوان طعم‌دهنده و جایگزین طعم پیاز/سیر استفاده می‌شود. مقدار مصرف در غذا بسیار پایین است چون بو و طعم آن شدید است.
• صنعت: در عطرسازی و محصولات آرایشی-بهداشتی گاهی به‌عنوان مادهٔ عطردهنده یا عامل عملکردی استفاده شده؛ همچنین در تولید بعضی داروها و به‌عنوان مواد ضدنفخ سنتی در فرآورده‌های گیاهی کاربرد دارد.

کشورهای تولیدکننده و وضعیت تجارت جهانی

• تولید و عرضهٔ جهانی: منابع متنوع داده نشان می‌دهد که افغانستان و ایران دو تولیدکنندهٔ عمدهٔ خام انغوزه در سطح جهان هستند و بخش بزرگی از رزین خام به هند صادر می‌شود که در آنجا فرآوری و بسته‌بندی می‌شود. ازبکستان، ترکمنستان و بخش‌هایی از چین نیز تولیدکننده‌های قابل‌توجهی‌اند. برخی تحلیل‌های تجاری و داده‌های مرجع بازار نشان می‌دهند بیش از ۸۰–۹۰٪ تولید خام از افغانستان و ایران منشأ می‌گیرد؛ هم‌زمان هند به‌عنوان واردکننده و صادرکنندهٔ فرآورده‌های بسته‌بندی‌شده و پودر شده اهمیت بالایی دارد.
• آمار تجاری (نمونه): گزارش‌هایی مانند داده‌های کشتی‌رانی و پلتفرم‌های تحلیل تجارت نشان می‌دهند هند بزرگ‌ترین واردکنندهٔ انغوزه خام و همچنین صادرکنندهٔ فرآورده‌های بسته‌بندی‌شده است؛ برخی پایگاه‌ها گزارش کرده‌اند که سهم ارسالی کشورهای افغانستان، ایران و ازبکستان در زنجیرهٔ عرضه جهانی بسیار بالا بوده است اعداد دقیق در سال‌های مختلف نوسان دارد و باید از منابع رسمی همچون UN Comtrade برای ارقام سالیانه استناد شود.

عوامل مؤثر بر بازار و چالش‌ها

1. نوسانات سیاسی و امنیتی در مناطق تولید (به‌ویژه افغانستان و بعضی مناطق ایران/آسیای میانه) می‌تواند عرضهٔ جهانی را تحت تأثیر قرار دهد.
2. پراکندگی گونه‌ها و تنوع کیفیتی: گونهٔ منشاء و روش استخراج بر کیفیت و ترکیب شیمیایی تأثیر دارد و باعث تفاوت در قیمت و کاربرد می‌شود.
3. فرآوری و ارزش‌افزوده در مقصد (مثلاً هند): بخش زیادی از ظرفیت ارزش‌افزوده در فرآوری و بسته‌بندی رخ می‌دهد؛ اگر کشورهای تولیدکننده بتوانند زنجیرهٔ ارزش را داخلی کنند، می‌توانند درآمد بالاتری کسب کنند.
4. نیاز به استانداردها و آزمایش‌های کیفیت برای صادرات مواد غذایی و دارویی: گواهی‌های کیفیت، کنترل آلودگی و تدوین استانداردهای بین‌المللی اهمیت دارد.

چشم‌انداز بازار و توصیه‌ها

• با توجه به افزایش تقاضای محصولات طبیعی و گیاهی در صنایع غذایی و دارویی، بازار انغوزه می‌تواند رشد کند، ولی تداوم عرضه مستلزم ثبات سیاسی، سرمایه‌گذاری در کشاورزی و فرآوری، و استانداردسازی است.
• برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان کوچک/متوسط پیشنهاد می‌شود: توجه به استانداردهای بین‌المللی، بسته‌بندی با ارزش افزوده، ثبت تجاری و دسترسی به بازارهای هدف (از طریق نمایشگاه‌ها و پلتفرم‌های تجارت بین‌الملل)؛ همچنین تلاش برای تنوع‌بخشی مشتریان فراتر از هند و خاورمیانه.

کد تعرفه (HS / HSN) انغوزه

• انغوزه به‌طور کلی تحت عنوان «گم‌ها، رزین‌ها و سایر شیره‌های گیاهی (Natural gums; resins; gum-resins and oleoresins)» طبقه‌بندی می‌شود. سرشاخهٔ آن HS Chapter 13 است.  
• یک کد خاص برای «انغوزه ترکیب‌شده» (Compounded asafoetida) در هند: HSN / HS code 13019013
• برای «انغوزه خام / خام رزینی» معمولاً از بخش‌هایی از همین زیرگروه HS 1301 استفاده می‌شود؛ مثلاً «1301.90.30» در چین به‌عنوان «Other Ferula (با نام انغوزه

بنابراین اگر بخواهم به‌صورت خلاصه بگویم:

HS / HSN اصلی انغوزه خام: 13019030 چین نمونه
HSN انغوزه ترکیب‌شده / Compounded: 13019013 هند

ممکن است کشورها زیرطبقه‌هایی متفاوت داشته باشند (مثلاً بسته‌بندی، ترکیب با مواد جانبی، فرم پودر یا رزین) که کد جزئی‌تر را تغییر دهند.